Η Επανάσταση του 1821 στην κλασική μουσική

Η εποχή της Επανάστασης του 1821 είναι συνδεδεμένη με τα Κλέφτικα και Ιστορικά Δημοτικά τραγούδια όπως γνωρίσαμε σε αντίστοιχες αναρτήσεις.

Ποια θέση είχε όμως η Επανάσταση ως έμπνευση στην λόγια μουσική που συνηθίζουμε να αποκαλούμε κλασική μουσική;

Την εποχή εκείνη στην Ευρώπη κυριαρχεί το καλλιτεχνικό κίνημα του Ρομαντισμού με κυριότερους εκπροσώπους τον Βάγκνερ, τον Μπερλιοζ, τον Βέρντι, τον Σοπέν και φυσικά τον Μπετόβεν.

Ο ελλαδικός χώρος όμως ανήκει στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που ουδεμία σχέση έχει με δυτικότροπη μουσική.

Εξάλλου οι υπόδουλοι και εξαθλιωμένοι Έλληνες δεν έχουν τη δυνατότητα να μορφωθούν και να σπουδάσουν.

Εξαίρεση τα Επτάνησα που ακολουθούσαν τα Ιταλικά πρότυπα μουσικής παιδείας και έδωσαν πάρα πολλούς αξιόλογους συνθέτες.

Ο Σκαλκώτας και η δημοτική μουσική

Ο Σκαλκώτας ήταν ένας άνθρωπος με ανοιχτό πνεύμα, ένας πολίτης του κόσμου.

Παρά την ενασχόληση με την σύνθεση πρωτοποριακής μουσικής, στο Βερολίνο δε δίσταζε να παίζει τζαζ στα θέατρα και στους βωβούς κινηματογράφους, ενώ μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα συνέθεσε κοντσέρτο εμπνευσμένος από ρεμπέτικο τραγούδι.

Από την άλλη, ανταποκρίθηκε με αξιοθαύμαστο τρόπο στο κάλεσμα της Μέλπως Μερλιέ (από το Γαλλικό Ινστιτούτο) να καταγράψει με νότες σε παρτιτούρες  δημοτικά τραγούδια.

Μην ξεχνάμε ότι η πολυσχιδής προσωπικότητά του διαμορφώθηκε ανάμεσα σε ένα περιβάλλον γεμάτο δημοτική μουσική, αφήγηση θρύλων και παραμυθιών και λαϊκής τέχνης (παιδικά χρόνια) και στο Βερολίνο του Μεσοπολέμου (που ήταν το παγκόσμιο κέντρο πρωτοπορίας), όπως είδαμε και στη βιογραφία του.

Καημένε Μακρυγιάννη (τραγούδι)

Πολλοί ρωτούν γιατί οι Έλληνες γιορτάζουμε την αρχή του πολέμου και όχι το τέλος.

Σίγουρα ο λόγος δεν είναι ότι είμαστε πολεμοχαρής λαός, άλλωστε αυτό φαίνεται και στις ιστορικές μας διαδρομές.

Ίσως γιατί στη συνείδηση των περισσότερων φαντάζει αξιοθαύμαστο, πώς ένας φαινομενικά καταρρακωμένος  λαός κατόρθωσε να υψώσει ανάστημα για δίκαια αιτήματα, όπως εθνική ανεξαρτησία, ατομική ελευθερία και αυτοδιάθεση.

Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου (τραγούδι)

Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου είναι ένα αλληγορικό ποίημα του Κώστα Βάρναλη από τη συλλογή Τα ποιητικά, του 1956.

Θεωρείται ένα από τα δυο δημοφιλέστερα ποιήματα του (το άλλο είναι Οι Μοιραίοι) προφανώς λόγω του ότι και τα δυο μελοποιήθηκαν σε τραγούδια με αρκετά συμβολικό περιεχόμενο για τους Νεοέλληνες.

Το αρχικό ποίημα έχει 26 στροφές και 104 στίχους.

Η μελοποίηση έγινε από τον Λουκά Θάνο ενώ το ερμήνευσε μοναδικά ο αξέχαστος Νίκος Ξυλούρης.

Το 1821 μέσα από τα μάτια του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου

Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος αποτύπωσε στους πίνακές του την Επανάσταση του 1821 με τον ίδιο τρόπο που την αποτύπωσαν μουσικά τα κλέφτικα ιστορικά τραγούδια: με ένα βλέμμα αγνό, καθαρό, ανένταχτο, λιτό και απέριττο αλλά ταυτόχρονα ξέχειλο από μαεστρία και καλλιτεχνική δεινότητα.

Ο Θεόφιλος ήταν ένας ξεχωριστός, ονειροπόλος και υπέρμετρα ταλαντούχος άνθρωπος, που ακριβώς για αυτούς τους λόγους ήταν παραγκωνισμένος από την κοινωνία.

Φίλοι του ήταν οι αγωνιστές του ΄21.

'Υμνος εις την Ελευθερίαν

Λένε ότι η ποίηση είναι η μουσική των λέξεων.

Ίσως αυτό να εξηγεί την τόσο στενή σχέση ανάμεσα στις δυο τέχνες.

Ένα ποίημα γίνεται αξιοθαύμαστο όχι μόνο για τα νοήματά του, αλλά και για τη μουσικότητα των λέξεων που έχει επιλέξει ο ποιητής, αλλά και τη σειρά που τις έχει τοποθετήσει.

Αμέτρητα ποιήματα  μελοποιήθηκαν, (μέλος= μουσική) και έγιναν υπέροχα τραγούδια.

Ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν αποτελεί το ποίημα εκείνο που οι ιστορικές συγκυρίες ανέδειξαν ως υπέρτατο ποίημα των Ελλήνων, μια που έγινε ο εθνικός ύμνος.

Οι γυναίκες του 1821, μέσα από τα κλέφτικα τραγούδια

Στην ερώτηση αν και με ποιον τρόπο συνέβαλαν οι γυναίκες στην Επανάσταση του 1821, πρέπει πρώτα να αναλογιστούμε ποια ήταν η θέση της γυναίκας στην  Ελλάδα κατά την Τουρκοκρατία.

Στην Ευρώπη, ήδη διαδίδονται οι ιδέες του Διαφωτισμού και με τη Γαλλική Επανάσταση το 1789, γίνονται βήματα προς την ατομική ελευθερία και  αυτοδιάθεση.

Στην Ελλάδα όμως;

Στην Τουρκοκρατία η Ελλάδα έχασε κάθε σύνδεση με τον Δυτικοευρωπαικό πολιτισμό, που στηρίζεται στις αρχές της Δημοκρατίας της Αρχαίας Ελλάδας.

Ο αναλφαβητισμός χαρακτηρίζει το σύνολο του πληθυσμού εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, των πιο προνομιούχων.

Οι γυναίκες όμως, ακόμα και των πλουσιότερων οικογενειών, δεν μαθαίνουν και πολύ περισσότερα γράμματα και η θέση τους είναι ασύγκριτα κατώτερη από των αντρών.

Κλέφτικα τραγούδια, τα επαναστατικά του 1821

Τα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια είναι εκείνα που δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης.

Περιγράφουν τα ηρωικά κατορθώματα των Κλεφτών και των Αρματολών.

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Τα Ελληνάκια (τραγούδι, δραστηριότητες)

Τα Ελληνάκια είναι ένα ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη από την ενότητα Μικρές Κυκλάδες, της συλλογής Τα Ρω του Έρωτα.

Όλα τα ποιήματα της συλλογής έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά: Στίχοι απλοί και εύκολοι να κατανοηθούν, αλλά και να τραγουδηθούν (μουσικότητα), μιλάνε για την πατρίδα, τον ήλιο, τα νησιά, τη θάλασσα, για θρύλους και παραμύθια, αλλά και την αγάπη, τον έρωτα, τη φιλία.

Τα μεγαλύτερα παιδιά μπορείτε να μάθετε περισσότερα για τα ποιήματα αυτά αλλά και για τον δημιουργό τους στην ξεχωριστή ανάρτηση που θα βρείτε στον επόμενο σύνδεσμο:

Οδυσσέας Ελύτης, Μουσική και Ελληνικότητα, Τα Ρω του Έρωτα

Ο Καραγκιόζης στα χρόνια της Επανάστασης του 1821

Ο Καραγκιόζης, ο λαϊκός ήρωας με ανατολίτικη καταγωγή που έκανε την εμφάνισή του στον ελλαδικό χώρο ήδη από τα προεπαναστατικά χρόνια, είναι ίσως το πιο αντιπροσωπευτικό θέαμα για να γευτούν τα παιδιά την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην πατρίδα μας κατά τη μετάβαση από την Οθωμανική αυτοκρατορία στο νεότερο ελληνικό κράτος.

Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί αγαπημένο θέμα των παραστάσεων έως και σήμερα.

Μπορεί να μην παρουσιάζουν την Ιστορία με μεγάλη ακρίβεια (καθώς το πατριωτικό αίσθημα και ο ενθουσιασμός υπερτερεί) αλλά τα πολιτισμικά οφέλη που αντλούμε από την θέαση είναι πολλά.

Καταρχήν έχουμε μια αντιπροσωπευτική απεικόνιση της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και των ηθών της εποχής της τουρκοκρατίας που βοηθούν να συζητήσουμε στην τάξη για το πως στρώθηκαν τα θεμέλια του νεοελληνικού κράτους.

Το τραγούδι της ειρήνης

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την ειρήνη, που γιορτάζεται κάθε 21η Σεπτεμβρίου, ας θυμηθούμε το ομώνυμο τραγούδι του σημαντικού Έλληνα συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλου.