Παρασκευή 9 Φεβρουαρίου 2024

Οδυσσέας Ελύτης, Μουσική και Ελληνικότητα, Τα Ρω του Έρωτα

Ο Οδυσσέας Ελύτης υπήρξε από σημαντικότερους πρεσβευτές της ελληνικής γλώσσας στον κόσμο.
Οι λέξεις που επιλέγει, η σειρά που τις τοποθετεί στα ποιήματά του, έχουν ένα μοναδικό ηχητικό αποτύπωμα, μια μουσική που απολαμβάνει κανείς ακόμα κι αν δεν γνωρίζει τη σημασία και το νόημά τους.
Όσο για το περιεχόμενο, τα ποιήματα του ξεχειλίζουν από Ελλάδα.
Όπως είπε και ο ίδιος
"Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου  απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι.
Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις."
Είναι συγκινητική η δύναμη αυτής της φράσης.
Ας σκεφτούμε τις λέξεις:

ελιά=λάδι, τροφή, υγεία,  γη, εργασία, ιατρική φροντίδα, περιποίηση, ευλογία, θρησκευτικές τελετουργίες, κλαδί ελιάς ως επιβράβευση ολυμπιονικών 
αμπέλι=κρασί, τροφή, γη, εργασία, κέφι, χαρά, παρέα, διονυσιακή λατρεία, ευδαιμονία, έκσταση, 
καράβι=θάλασσα, επαγγέλματα, ταξίδι, εξερεύνηση, περιπέτεια, αναζήτηση του καινούργιου, επικοινωνία λαών

Με τρεις λέξεις ο Ελύτης όρισε την ελληνικότητα, το τι σημαίνει Ελλάδα.
Αυτή είναι η δύναμη ενός σπουδαίου ποιητή...
Να λέει τα πολλά, τα σημαντικά, με λίγα λόγια.
Αυτό κάνει και στην ποιητική συλλογή  Τα Ρω του Έρωτα.
Τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής έγιναν όμορφα τραγούδια.
Η συλλογή αποτελείται από επιμέρους ενότητες, που θα τις βρείτε παρακάτω αριθμημένες.

Τα Ρω του Έρωτα
1. Μικρές Κυκλάδες
Μαρίνα
Η Μάγια
Τά ΄δατε τα μάθατε
Του μικρού βοριά
Το τριζόνι
Ανάμεσα Σύρο και Τζιά

2. Το θαλασσινό τριφύλλι
Το θαλασσινό τριφύλλι
Τα τζιτζίκια
Το ερημονήσι
Η Ελένη
Ο ταχυδρόμος

3. Η Παναγιά των κοιμητηρίων
Η Τελετή
Το κοχύλι
Το σπίτι το ακατοίκητο
Στην ξύλινη παράγκα
Σου τό ΄πα για τα σύννεφα
Η Παναγιά των κοιμητηρίων

4. Ο Χαμαιλέων
Το χρυσό κλειδί
Ο γλάρος
Τύχη
Ο Αύγουστος
Τα κορίτσια του Ισπαχάν
Του Σωτήρος
Ο Χαμαιλέων


5. Οι ανορθογραφίες
Τα γατιά
Η ταράτσα και το παράθυρο
Το τετράδιον της μαθήτριας
Η ρουλέτα
Η Αλφα Ρομέο
Εχεί κι ο φτωχός πουλί
Οι δυο παράδεισοι



6. Τα αφανέρωτα
Το βεγγαλικό
Τα όσα η μοίρα μού γραφε
Ο ταμένος
Όλα τα πήρε το καλοκαίρι
Το παράπονο
Ο Αγαμέμνων

7. Τα Ρω του έρωτα

8. Τραγούδια από τον Μπρεχτ
Μια φορά κι έναν καιρό
Τέσσερις στρατηγοί
Ανάγκη να σε πάρω εγώ
Την ώρα που ο λεβέντης

9. Τραγούδια από τον Λόρκα
Του ανέμου και της παινεμένης
Η καλόγρια η τσιγγάνα
Η κυρά η παντέρμη
Χαμός από αγάπη
Του πικραμένου
Ο Αντόνιο Τόρρες Χερέντια στο δρόμο της Σεβίλλιας
Θάνατος του Αντόνιο Τόρρες Χερέντια
Η μικροπαντρεμένη
Τα μαχαίρια
Η σελήνη στο σιδεράδικο
Υπνοβατικό τραγούδι

Παρακάτω, παραπέμπουμε σε μελοποιημένες ενότητες από την ευρύτερη συλλογή, για ένα γενικό άκουσμα.

Μίκη Θεοδωράκη, Μικρές Κυκλάδες (όλη η συλλογή)

 

Λίνου Κόκοτου, Το θαλασσινό τριφύλλι ( και άλλα)


Μιχάλη Τρανουδάκη, Η ποδηλάτισσα (και άλλα)


Λίγα λόγια για τη συλλογή
Τα Ρω του Έρωτα γράφτηκαν το 1972, λίγα χρόνια πριν του απονεμηθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Είναι ποιήματα γραμμένα για να τραγουδηθούν, όπως λέει ο ίδιος ο ποιητής.
Έχουν απλά λόγια, που τα καταλαβαίνουν όλοι, αλλά δεν είναι λιγότερο σημαντικά από τα άλλα, τα  δυσκολότερα έργα του, αυτά που επηρεάστηκαν από τον Υπερρεαλισμό (Προσανατολισμοί, Ήλιος ο Πρώτος, Άξιον Εστί, Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, Ήλιος ο Ηλιάτορας, Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά).
Τα Ρω του Έρωτα περιγράφουν όλα όσα χαρακτηρίζουν το έργο του Ελύτη: την ελληνικότητα, το τοπίο της πατρίδας μας, τους θρύλους, τις παραδόσεις, τα ταξίδια, την περιπέτεια, την αγάπη, τον έρωτα, τη φιλία, το εφήμερο της ζωής...
Ας δούμε με ποια λόγια προλογίζει ο ίδιος ο ποιητής την συλλογή του:

"Οι άγγελοι τραγουδάνε. Και οι ερωτευμένοι επίσης. Πίσω από κάθε ανάταση, από κάθε μεράκι, μια κιθάρα περιμένει έτοιμη να πάρει τα λόγια και να τα ταξιδέψει από χείλη σε χείλη. Δεν είναι λίγο αυτό. Είναι η χαρά να δίνεις χαρά στους άλλους, είναι αυτό που μας βαστάει στη ζωή. Γι' αυτό, κοντά στα ποιήματά μου, δοκίμασα να γράψω και μερικά τραγούδια, χωρίς να τα υποτιμώ καθόλου. Έτσι ή αλλιώς, μιλά κανείς για τα ίδια πράγματα που αγαπά, και από κει και πέρα το λόγο έχουν αυτοί που θα τ' ακούσουν. Λένε πως το είδος έχει ορισμένους κανόνες. Δεν τους ξέρω και, πάντως, δεν ενδιαφέρθηκα ή δεν μπορούσα ίσως αν τους ακολουθήσω. Δουλεύει ο καθένας όπως νιώθει. Και η θάλασσα είναι απέραντη, τα πουλιά μυριάδες, οι ψυχές όσες και οι συνδυασμοί που μπορούν να γεννήσουν οι ήχοι και τα λόγια, όταν ο έρωτας και το όνειρο συμβασιλεύουν." 
(Εισαγωγή-παρουσίαση της συλλογής Τα Ρω του Έρωτα, εκδόσεις Ύψιλον)

Ο ποιητής λοιπόν, έγραψε αυτά τα ποιήματα για να γίνουν τραγούδια και να δώσουν χαρά στους ανθρώπους.
Διαβάζουμε ενδιαφέρουσες σκέψεις για τη συλλογή στην ιστοσελίδα tovivlio.net από τον Ανδρέα Αντωνίου.
Μεταξύ άλλων λέει:

[Ακριβώς αυτό, πιστεύω, πως είναι το εγχείρημα του Ελύτη. Σε αυτή τη συλλογή προσπαθεί να κάνει απλά ένα παιχνίδι, να παίξει με τις λέξεις, με τους ήχους, την ομοιοκαταληξία. Προσπαθεί να κάνει μια ελαφριά ποίηση που, αντί να πραγματεύεται σοβαρά και βαρυσήμαντα πράγματα (όπως πολύ συχνά κάνουν οι ποιητές), να ασχολείται με απλά, αστεία, καθημερινά συμβάντα....]

Σε άλλο σημείο λέει:

[Ο Ελύτης στα «Τα Ρω του Έρωτα» υμνεί το παιχνίδι. Αυτό το παιχνίδι όμως δεν είναι κάτι ευτελές και απλό. Είναι υψίστης σημασίας. Ο Νίτσε στο «Τάδε έφη Ζαρατούστρα» μας συμβουλεύει να βρούμε εκείνη την σοβαρότητα με την οποία παίζαμε όταν ήμασταν παιδιά. Ακριβώς αυτή τη σοβαρότητα διαθέτουν και «Τα Ρω του Έρωτα».]

Λίγα λόγια για τον ποιητή
Γεννήθηκε ως Οδυσσέας Αλεπουδέλης το 1911, στο Ηράκλειο της Κρήτης. 
Η καταγωγή του ήταν από τη Μυτιλήνη. Η οικογένειά του είχε γνωστή σαπωνοβιομηχανία όμως ο ίδιος δεν θέλησε να ασχοληθεί με αυτό. Αγαπούσε το διάβασμα και τη λογοτεχνία. Μαθητής ακόμα, συνεργάζεται με το περιοδικό  Διάπλαση των Παίδων, γράφοντας με ψευδώνυμο. Ανήκει στη λεγόμενη Γενιά του΄30. Το έργο του και την ύπαρξή του θα καθορίσουν η επαφή του με τους Υπερρεαλιστές (Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο και φυσικά τους ιδρυτές του κινήματος Αντρέ Μπρετόν και Πωλ Ελυάρ), με τους Ντανταιστές (Τριστάν Τζαρά), με κορυφαίους ζωγράφους όπως οι Πικάσο, Ντε Κίρικο, Σαγκάλ, Ματίς, η γνωριμία του με το έργο του Έλληνα λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου, η φιλία με το Νίκο Γκάτσο. Σταθμοί στη ζωή του θα είναι επίσης η ένταξή του ως ανυθυπολοχαγός στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του ΄40 (τις εμπειρίες θα μεταφέρει στο Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας), οι δυο αυτοεξορίες του στην Ευρώπη (η πρώτη κατά τον εμφύλιο και η δεύτερη στη δικτατορία) και φυσικά η βράβευσή του, το 1979, με το Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Πέθανε στην Αθήνα το 1996, σε ηλικία 85 ετών.
(Πηγή βιογραφίας: Wikipedia)