Το Σάββατο της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου, το λεγόμενο Ψυχοσάββατο, συνηθίζεται στην πατρίδα μας οι άνθρωποι να τιμούν τους νεκρούς τους.
Οι εκδηλώσεις αυτές έχουν αποκτήσει θρησκευτικό χαρακτήρα, όμως οι συμβολισμοί είναι προγενέστεροι και καθολικότεροι όπως είδαμε στα έθιμα του Τριωδίου και του Φλεβάρη.
Η χρονική περίοδος δεν είναι τυχαία:
Στο απόγειο του ξεφαντώματος, αμέσως μετά τη Τσικνοπέμπτη, ακολουθεί η ανάγκη να έρθουμε σε επαφή με τις ψυχές των αγαπημένων μας που έφυγαν, να τους επισκεφτούμε στα μνήματα, να προσφέρουμε λιτά εδέσματα (κρασί, σιτάρι), να συνομιλήσουμε μαζί τους πνευματικά, να επανέλθουμε στη θύμηση της κοινής ανθρώπινης μοίρας.
Από τη μια ο βαθύς χειμώνας, συνώνυμο της νεκρικής σιγής και νάρκης και από την άλλη το θορυβώδες αποκριάτικο ξεφάντωμα και η ανυπομονησία για τον ερχομό της άνοιξης, υπό τον εκκωφαντικό ήχο των κουδουνιών των κωδωνοφόρων.
Από τη μια η νηστεία και από την άλλη το τσίκνισμα.
Από τη μια το μουτζούρωμα και το αλεύρωμα και από την άλλη το σχολαστικό καθάρισμα των σπιτιών.
Με λίγα λόγια, από τη μια η ζωή και από την άλλη ο θάνατος.
Ο θάνατος ως έμπνευση για τη μουσική
Η μουσική έπαιζε πάντα σπουδαίο ρόλο στην καθημερινότητα και στις τελετουργίες των ανθρώπων, από την αρχή της ζωής τους ως το τέλος.
Ο θάνατος από την άλλη, είναι ένα θέμα που πάντα θα απασχολεί τον άνθρωπο μια που είναι η αναπόφευκτη μοίρα του.
Έτσι, δεν είναι παράξενο που από πολύ παλιά συναντούμε μουσικές που έχουν σχέση με τον κόσμο των νεκρών.
Αρχαία Ελλάδα
Αλλά και οι Σειρήνες, αυτά τα τρομακτικά μυθικά πλάσματα που ήταν μισές γυναίκες μισές ψάρια, με ένα τραγούδι προσπαθούσαν να σαγηνέψουν τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του και να τους οδηγήσουν στον κάτω κόσμο.
Δείτε την ιστορία του Ορφέα αλλά και των Σειρήνων στο επόμενο πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ.
Η ιστορία του Ορφέα και της Ευρυδίκης, σε κινούμενα σχέδια στα αγγλικά με ελληνικούς υπότιτλους.
Μεσαίωνας
Ας έρθουμε τώρα στην Ευρώπη στο τέλος του Μεσαίωνα.
Εκείνη την εποχή, η επιστήμη δεν είχε αναπτυχθεί όπως σήμερα και οι άνθρωποι υπέφεραν από αρρώστιες, κακουχίες αλλά και ψυχική καταπίεση.
Αυτό αποτυπώνεται σε πίνακες σπουδαίων ζωγράφων όπως ο Ιερώνυμος Μπος.
Το χειρότερο γεγονός που συνέβη τότε ήταν η επιδημία της πανώλης, ο λεγόμενος Μαύρος Θάνατος που αποδεκάτισε περίπου το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης.
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα, οι άνθρωποι, μέσα από την τέχνη να προσπαθούν να ξορκίσουν τον θάνατο, για να μπορούν να τον αντιμετωπίσουν.
Έτσι, δημιουργήθηκε ένα καλλιτεχνικό είδος με την ονομασία Χορός του Θανάτου, ή αλλιώς, Μακάβριος Χορός (Dance Macabre).
Το είδος αυτό το συναντούμε στην ποίηση, στο θέατρο, στον χορό, στη ζωγραφική και, φυσικά, στη μουσική.
Ο Μακάβριος Χορός ήταν ένας κυκλικός χορός, όπου τα μισά άτομα υποδύονται τον θάνατο, και τα άλλα μισά, μια κοινωνική ομάδα.
Σε κάθε γύρο του χορού, οι τελευταίοι "εξαφανιζόταν" και στον χορό μπαίναν άλλοι, που υποδύονταν άλλη κοινωνική ομάδα.
Ο συμβολισμός είναι ότι μπροστά στην μοίρα του θανάτου όλοι είναι ίσοι.
Επίσης, ενώ θα περίμενε κανείς ο μακάβριος χορός να είναι μελαγχολικός, συνήθως είναι ζωηρός και με έντονο ρυθμό, σαν να προσπαθούμε να διώξουμε τον φόβο, να παίξουμε και να χορέψουμε μαζί του.
Στη μουσική, ο πιο γνωστός Μακάβριος Χορός είναι του συνθέτη Καμίγ Σαιν-Σανς.
Δείτε την ανάρτηση:
Αναγέννηση - Ρομαντισμός
που ονομάζεται Ο Θάνατος και η Κόρη (Death and the Maiden).
Αποτυπώνεται εικαστικά με την μορφή μιας κοπέλας αγκαλιασμένη με μια προσωποποιημένη μορφή του θανάτου.
Πολύ αργότερα, o συνθέτης του Ρομαντισμού Φρανς Σούμπερτ θα συνθέσει (διανύοντας ο ίδιος το τέλος της σύντομης ζωής του) ένα από τα κορυφαία έργα μουσικής δωματίου, το κουαρτέτο για έγχορδα ν.14 σε Ρε ελάσσονα με τίτλο Ο Θάνατος και η κόρη, εμπνευσμένο από το ομώνυμο τραγούδι(lieder) του που είχε γράψει παλιότερα.
20ος αιώνας
Ο ποταμός Αχέροντας ήταν για την αρχαία ελληνική μυθολογία η είσοδος για τον κόσμο των νεκρών.
Εκεί ο ψυχοπομπός Ερμής παρέδιδε τις ψυχές στον Χάροντα, ο οποίος με τη βάρκα του τις οδηγούσε στον Κάτω Κόσμο, στο βασίλειο του Άδη.
Από τους συνθέτες του 20ου αιώνα διαλέξαμε τη πιανιστική σύνθεση του σπουδαίου Νίκου Σκαλκώτα με τίτλο
Πομπή στον Αχέροντα.
Παραδοσιακή μουσική
Από τα πιο εκφραστικά τραγούδια της παραδοσιακής μας μουσικής, που μεταφέρουν όχι απλά τη θλίψη αλλά το πνιγερό αίσθημα της απώλειας (πολλές φορές απρόσμενης και άδικης) αγαπημένων προσώπων είναι τα μοιρολόγια.
Η ιστορία του τόπου μας οδηγούσε συχνά στην απώλεια νέων ανθρώπων (πόλεμοι, φτώχεια, ξενιτειά) έτσι υπάρχει αναπόφευκτα τεράστιος πλούτος από τα τραγούδια αυτά.
Τον πλούτο αυτόν θα εξερευνήσουμε σε άλλη ανάρτηση.
Εδώ θα ακούσουμε μια διασκευή
Άσπρη βαρκούλα
Άσπρη βαρκούλα του ψαρά
γιατί είσαι στολισμένη;
-Με στόλισε η μάνα μου
στη μαύρη γη με στέλνει.
Μη με πλακώνεις ουρανέ,
μη με σκεπάζεις χώμα
γιατί εγώ τα νιάτα μου
δεν χάρηκα ακόμα.
Να μερικές ακόμα σχετικές αναρτήσεις:
