Γύρω από τη Μουσική: Ο θρήνος της μάνας στην ελληνική μουσική

Ο θρήνος της μάνας είναι τόσο αρχαίος όσο και ο άνθρωπος.

Ως κορυφαίο γεγονός έκρηξης συναισθημάτων, κατέχει ξεχωριστή θέση στη μουσική, σε όλα τα είδη της και σε όλες τις εποχές.

Από την αρχαία τραγωδία ως τη βυζαντινή μουσική, και από το παραδοσιακό ως το λαϊκό έντεχνο τραγούδι, αμέτρητα είναι τα δημιουργήματα του λόγου και της μουσικής που αποτυπώνουν τον αβάσταχτο πόνο του γονιού που χάνει το παιδί του.
Είναι η απόγνωση της Εκάβης στην αρχαία τραγωδία που είδε το νεκρό σώμα του γιου της να ατιμάζεται και να μην μπορεί να το θάψει.

Είναι ο θρήνος της Παναγιάς γαντζωμένης πάνω στο σταυρό που αργοπεθαίνει το παιδί της.

Είναι το κλάμα της μάνας που έχασε το παιδί στην ξενιτειά ή στον πόλεμο.
Είναι η απελπισία της προσφυγοπούλας που κατάφερε να σωθεί, όχι όμως και το παιδί της.

Είναι η μάνα που παλεύει στο κρεβάτι του άρρωστου παιδιού της.

Ο θρήνος της Παναγίας στη βυζαντινή μουσική

Γνωρίσαμε σε ξεχωριστή ανάρτηση το γνωστό ως μοιρολόγι της Παναγιάς Σήμερα Μαύρος Ουρανός.

Από το τρίτο εγκώμιο του Επιταφίου Αι γενεαί Πάσαι,

οι παρακάτω στίχοι αποτελούν τον άμεσο θρήνο της Παναγίας-Μάνας στον Ιησού-Γιο.

Ας τους ακούσουμε, υπέροχα ερμηνευμένους από την Φλέρυ Νταντωνάκη.

Ω γλυκύ μου έαρ

Ω γλυκύ μου έαρ,

γλυκύτατόν μου Τέκνον,

που έδυ σου το κάλλος;

Ω φως των οφθαλμών μου,

γλυκύτατόν μου Τέκνον,

πως τάφω νυν καλύπτη;

Κλαίει και θρηνεί Σε

η Πάναγνός σου Μήτηρ,

Σωτήρ μου, νεκρωθέντα.

Ο θρήνος της μάνας στο δημοτικό τραγούδι
Μια ολόκληρη κατηγορία δημοτικού τραγουδιού, το μοιρολόι, ως ένα λαϊκό Stabat Mater, αναφέρεται σε αυτόν τον θρήνο.
Στο τραγούδι Του νεκρού αδελφού, η μοίρα χτύπησε μια μάνα με τον πιο σκληρό τρόπο: με ξενιτειά και με θάνατο.

Μια μάνα είχε εννιά γιους και μια μονάκριβη κόρη. Καλότυχη θα την έλεγε κανείς αφού γέννησε τόσα παιδιά.

Όμως η μοίρα τό 'φερε έτσι που όλοι της οι γιοί πεθάναν.

Την κόρη την είχε παντρέψει στα ξένα, ύστερα από προτροπή του Κωνσταντή, του γιού που πέθανε

τελευταίος.

Ο θρήνος της είναι τόσο δυνατός που ο Κωνσταντής σηκώθηκε από τον τάφο και πήγε να φέρει την κόρη Αρετούσα από μακριά πίσω στη μάνα.

Μόλις την έφερε, μάνα και κόρη αγκαλιαστήκανε κι από τον καημό (η μια της ξενιτειάς και η άλλη του χαμού των παιδιών της) πέθαναν και οι δυο...

Στον επόμενο σύνδεσμο μπορείτε να διαβάσετε τους στίχους του τραγουδιού.

Του νεκρού αδελφού (στίχοι)

Ακούστε το τραγούδι πιο κάτω.

Δείτε πόσο εκφραστικά περιγράφεται ο πόνος της μάνας σε ένα άλλο μοιρολόι:

Εσύ, παιδί μου, εκίνησες να πας στον Κάτου κόσμο,
κι’ αφήνεις τη μανούλα σου πικρή, χαροκαμένη.
Παιδάκι μου, τον πόνο σου πού να τον απιθώσω,
που κι’ αν τον ρίξω τρίστρατα, τον παίρνουν οι διαβάτες,
κι’ αν τον αφήσω στα κλαριά, τον παίρνουν τα πουλάκια.
Πού να βαλθούν τα δάκρυα μου για τον ξεχωρισμό σου;
Αν πέσουνε στη μαύρη γης, χορτάρι δεν φυτρώνει,
αν πέσουνε στον ποταμό, ο ποταμός θα στύψη,
αν πέσουνε στη θάλασσα, πνίγονται τα καράβια,
κι αν τα σφαλίσω στην καρδιά, γρήγορα σ’ ανταμώνω.

Ο θρήνος της μάνας στο έντεχνο λαϊκό τραγούδι
Ένα από τα πιο συγκλονιστικά ποιητικά έργα που μιλούν για τον πόνο της μάνας που χάνει το παιδί της είναι Ο Επιτάφιος του Γιάννη Ρίτσου.

Ο ποιητής το εμπνεύστηκε αντικρύζοντας στις εφημερίδες την φωτογραφία της μάνας που έχασε τον γιο της στην απεργία των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη την Πρωτομαγιά του 1936.

Πολύ αργότερα μελοποιήθηκε από τον Μίκη Θεοδωράκη.

Ένα από τα πιο εμβληματικά τραγούδια της συλλογής είναι το Μέρα Μαγιού μου μίσεψες.

Μέρα Μαγιού μου μίσεψες,

μέρα Μαγιού σε χάνω άνοιξη γιε που αγάπαγες

κι ανέβαινες απάνω Στο λιακωτό και κοίταζες

και δίχως να χορταίνεις άρμεγες με τα μάτια σου

το φως της οικουμένης. Και μου ιστορούσες με φωνή, γλυκιά ζεστή κι αντρίκεια τόσα όσα μήτε του γιαλού, δεν φτάνουν τα χαλίκια Και μού ΄λεγες πως όλ' αυτά τα ωραία θα ‘ν' δικά μας και τώρα εσβήστης κι έσβησε το φέγγος κι η φωτιά μας.