Χελιδονίσματα, τα κάλαντα της Άνοιξης

Καλό μήνα, παιδιά.

Ήρθε η ώρα για τα χελιδονίσματα.

Έτσι λέγονται τα κάλαντα της άνοιξης.

Τα τραγουδάμε είτε την 1η Μαρτίου, είτε την 20η, που είναι η εαρινή ισημερία, δηλαδή η μέρα είναι ίση με τη νύχτα.

Για πολλούς, η ημερομηνία αυτή σηματοδοτεί και  την αρχή της άνοιξης.

Έχουμε πει σε παλαιότερη ανάρτηση, ότι κάλαντα λέμε σε πολλές περιπτώσεις μέσα στο χρόνο, όταν θέλουμε να αναγγείλουμε ένα χαρούμενο νέο.

Ποιο είναι λοιπόν το χαρούμενο νέο;

Μα, φυσικά, ο ερχομός της άνοιξης και μαζί με αυτήν, των χελιδονιών (γι΄αυτό άλλωστε τα λέμε χελιδονίσματα).

Όπως όλα τα κάλαντα, έτσι και τα χελιδονίσματα, διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, αλλά πάντα μιλούν για το ίδιο γεγονός.

Ελάτε να ακούσουμε τα μακεδονίτικα χελιδονίσματα, όπως καταγράφηκαν από τη Δόμνα Σαμίου.

Χελιδόνα έρχεται 
απ’ τη Mαύρη θάλασσα
θάλασσα ν-απέρασε
έκατσε και λάλησε.
Mώρ’ καλή νοικοκυρά
σέβα, έβγα στο κελάρι
φέρε αυγά σαρακοστιά
και σκοινιά πεντηκοστά
για να δέσομε το Mάρτη
και το τσιλιμπουρδάκι
κι αν δεν έχετε αυγά
παίρνομε την κλωσσαριά
να γεννάει, να κλωσάει
και να σέρνει τα πουλιά.

Τα παιδιά τα λένε πόρτα πόρτα, κρατώντας στα χέρια τους καλαθάκια για τα αβγά, στολισμένα με λουλούδια και άσπρη και κόκκινη κλωστή.

Φοράνε μαρτάκια, δηλαδή βραχιολάκια από άσπρη και κόκκινη κλωστή, για να μην τους "κάψει" ο ήλιος του Μάρτη.

Δείτε πως γιόρταζαν το έθιμο της χελιδόνας στο επόμενο σπάνιο βίντεο από το μακρινό 1967.

Το τραγούδι συνοδεύεται από τη χελιδόνα, ένα αυτοσχέδιο μουσικό όργανο.

Η χελιδόνα είναι μια πάρα πολύ παλιά μουσική κατασκευή, φτιαγμένη από ξύλο.

Ένα χελιδόνι, στολισμένο με κουδουνάκια, λουλούδια, κόκκινη και άσπρη κλωστή, στηρίζεται μέσω μιας ράβδου σε μια αψίδα (καμάρα) ή σε ένα ξύλινο στεφάνι.

Γύρω από τη ράβδο, είναι τυλιγμένη κλωστή, που καταλήγει σε δύο άκρες.

Τραβώντας τις άκρες, πότε από τη μια και πότε από την άλλη, το χελιδόνι στριφογυρίζει και σείονται τα κουδουνάκια.

Όπως έχουμε πει παλαιότερα, τα κουδουνάκια είναι συμβολικά, γιατί με τον ήχο τους "ξυπνούν" τη φύση από τη χειμερία νάρκη και καλούν την άνοιξη να έρθει.

Η χελιδόνα είναι ένα ιδιόφωνο μουσικό όργανο, δηλαδή ένα όργανο που ο ήχος βγαίνει από το ίδιο του το σώμα, σείοντας και χτυπώντας τα κουδουνάκια και τις χαντρούλες που κρέμονται επάνω.

Δείτε στις εικόνες (οι περισσότερες είναι από το μουσείο Μπενάκη), διάφορες χελιδόνες από τα παλιά χρόνια.

Αν θέλετε κι εσείς παιδιά να φτιάξετε μια χελιδόνα με απλά υλικά δείτε την επόμενη ανάρτηση.

Φτιάχνω χελιδόνα-μουσικό όργανο

Και άλλες εκδοχές

Ακούστε τα Χελιδονίσματα Ρόδου σε μια ωραία εκτέλεση από το 6ο Γενικό Λύκειο Καβάλας.

Χελιδόνι πέταξε,
ήβρε πύργο κι έκατσε
και χαμοκελάδησε

Μάρτη, Μάρτη μου καλέ

Μάρτη, Μάρτη μου καλέ 

και Απρίλη θαυμαστέ
όσοι εμείς οι μαθητές 

μαθημένοι είμαστε

ν’ αγοράζωμεν εφτά, 

να πωλούμε δεκαεφτά
το κρασί μες το ποτήρι 

και τα σύκα στο μαντήλι

το κρασί μες το ποτήρι 

και τα σύκα στο μαντήλι

και τα σύκα στο μαντήλι 

και τ’ αυγά μες το καλάθι.

Δώστε μας την όρνιθα σας 

μη μας δείρει ο δάσκαλος μας
κι έχετε το κρίμα σας 

και την αμαρτία μας.

Που πάνω απ’ το κατώφλι σας 

έχει μία περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας 

να πούμε καλησπέρα.

Δείτε και ένα ωραίο ταινιάκι με πλαστελίνες που έφτιαξαν για το τραγούδι οι μαθητές του16ου Δημοτικού Σχολείου Νέας Ιωνίας.