Στην Ευρώπη, ήδη διαδίδονται οι ιδέες του Διαφωτισμού και με τη Γαλλική Επανάσταση το 1789, γίνονται βήματα προς την ατομική ελευθερία και αυτοδιάθεση.
Στην Ελλάδα όμως;
Στην Τουρκοκρατία η Ελλάδα έχασε κάθε σύνδεση με τον Δυτικοευρωπαικό πολιτισμό, που στηρίζεται στις αρχές της Δημοκρατίας της Αρχαίας Ελλάδας.
Ο αναλφαβητισμός χαρακτηρίζει το σύνολο του πληθυσμού εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, των πιο προνομιούχων.
Οι γυναίκες όμως, ακόμα και των πλουσιότερων οικογενειών, δεν μαθαίνουν και πολύ περισσότερα γράμματα και η θέση τους είναι ασύγκριτα κατώτερη από των αντρών.
 |
| Μαντώ Μαυρογένους |
Ακόμα κι αν επέδειξαν γενναιότητα ανώτερη κι από αυτή των αντρών, η ιστορία θα τις καταχωρήσει ως Λάμπραινα, Τζαβέλαινα, κλπ.
Ξέρουμε τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα και τη Μαντώ Μαυρογένους, αλλά πόσοι γνωρίζουμε τα παρακάτω ονόματα;
Δόμνα Βισβίζη, Χάιδω Σέχου, Ασήμω Λιδωρίκη (Γκούραινα), Μαριγώ Ζαραφοπούλα, Μόσχω Τζαβέλα, Λένω Μπότσαρη, Αλεφάντω Ζανά, Δέσπω Μπότση, Βασιλική Τζαβέλα.
Κι αυτά στην καλύτερη περίπτωση.
Γιατί έχουμε συνηθίσει στην ιδέα ότι αμέτρητες ηρωίδες έπεσαν ανώνυμα "Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος"
στις επίσημες σελίδες της Ιστορίας.
Οι ιστορικοί αναμφίβολα αδίκησαν με την πέννα τους τη κολοσσιαία συμβολή τους στην Επανάσταση.
Ευτυχώς που στην κοινή συνείδηση μετράνε και άλλα πράγματα.
 |
| Η αυτοθυσία της μάνας, Θ. Βρυζάκης |
Το τραγούδι, και στη συγκεκριμένη περίπτωση το κλέφτικο ιστορικό τραγούδι, αποτελεί τη σημαντικότερη παρακαταθήκη.
Μέσα από αυτό θα δούμε τη λαχτάρα του κοριτσιού που μεταμφιέζεται σε αγόρι για να πάει να πολεμήσει (μια που ούτε κι αυτό επιτρεπόταν στις γυναίκες).
Θα δούμε το ήθος και τη διαμόρφωση της συλλογικής συνείδησης, πώς να υπηρετήσουμε το "εμείς" αντί για το "εγώ".
Μόνο έτσι μια μάνα θα έβρισκε κουράγιο να βάλει τον πόνο του χαμού του παιδιού της κάτω από την τιμή των όπλων και του κοινού καλού.
Μόνο έτσι θα έπεφτε αγκαλιά με το παιδί της στον γκρεμό, στερώντας του τον λόγο για τον οποίο το έφερε στον κόσμο.
Ας τα δούμε όλα αυτά πώς αποτυπώνονται στα τραγούδια.
1. Η Δέσπω κάνει πόλεμο
Κλέφτικο Ηπείρου
 |
| Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου. Ευγένιος Ντελακρουά |
Μήνα σε γάμο ρίχνονται; Μήνα σε χαροκόπι**;
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι.)
Του Γιώργου Μπότση η γενιά, η Δέσπω από το Σούλι
η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ΄αγγόνια
Αρβανιτιά τους κύκλωσε, (στου Δημουλά τον πύργο)
"Γιώργαινα, ρίξε τ΄άρματα, δεν είναι εδώ το Σούλι
γιατί είσαι σκλάβα του πασά, (σκλάβα των Αρβανίτων".
"Το Σούλι κι αν προσκύνησε, κι αν τούρκεψε η Κιάφα
η Δέσπω αφέντες Λιάπηδες*** δεν έκανε, δεν κάνει".
Δαυλί στο χέρι νάρπαξε, κόρες και νύφες κράζει
"Σκλάβες Τούρκων μη ζήσομε, παιδιά μ΄, μαζί μου ελάτε"
και τα φυσέκια ανάψανε κι όλοι φωτιά γενήκαν.)
*αχός=κρότος
**χαροκόπι=γλέντι
***Λιάπης=Αλβανός Μωαμεθανός
2. Όλες οι καπετάνισσες (Της Λένως Μπότσαρη)
Κλέφτικο Ηπείρου
Η Λένω, κόρη του Κίτσου και αδελφή του θρυλικού οπλαρχηγού Μάρκου Μπότσαρη, μόλις 15 χρόνων, βρίσκεται περικυκλωμένη σε μοναστήρι στα Άγραφα. Πολεμά τους Τούρκους στο πλευρό του θείου της μαζί με άλλους Σουλιώτες.
Για να μην παραδοθεί, πέφτει και πνίγεται στον Αχελώο ποταμό.
όλες πάησαν προσκύνησαν
ωχ, ωρε στ΄Αλή Πασά την πόρτα
κι αυτήν η Λέν(ω)΄του Μπότσαρη
ωχ, ωρε δεν πάει να προσκυνήσει
"Δεν προσκυνώ, παιδιά μ΄, Αλή Πασά
μωρέ και σε βεζίρη
εγώ είμ΄η Λέν(ω) του Μπότσαρη!
Δείτε και εδώ:
3. Το τραγούδι της κυρά-Δόμνας
Κλέφτικο Θράκης
Η Δόμνα Βισβίζη, καπετάνισα από την Θράκη, έχει ηρωική δράση, ιστορία ζωής (και κατάληξη) αντίστοιχη με της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας.
 |
| Δόμνα Βισβίζη |
μην είδες και μην άκουσες για την κυρά-Δομνίτσα
την όμορφη και δυνατή, την αρχικαπετάνα
πού΄χει καράβι ατίμητο και πρώτο μέσ΄ στα πρώτα
καράβι γοργοτάξιδο, καράβι τιμημένο
καράβι που πολέμησε της Ίμβρος το μπουγάζι
και το πουλάκι στάθηκε και το πουλάκι λέει:
-Την είδα, την απάντησα σιμά στο Άγιον Όρος
τρεις μέρες επολέμαγε με δυό χιλιάδες Τούρκους
καράβια εδώ, καράβια εκεί, καράβια παραπέρα
και τούτο, σαν τον αετό όρμαγε και χτυπούσε
δεξιά, ζερβά κι ανάστροφα κι όπου μπορούσε ακόμα
κι άκουγες βόμβους δυνατούς και στεναγμούς μεγάλους
κι άκουγες κλάματα πικρά, κατάρα στην κατάρα
κι οι θάλασσες κοκκίνιζαν...
Η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στα πλαίσια του εορτασμού των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση ανεβάζει μουσικοθεατρικό δρώμενο για την Δόμνα Βισβίζη.
Δείτε τις πληροφορίες εδώ:
4. Μια κόρη τ΄ αποφάσισε
Κλέφτικο Πελοποννήσου
Τόσο σε αυτό όσο και στο επόμενο τραγούδι, βλέπουμε τη λαχτάρα του κοριτσιού που μεταμφιέζεται σε αγόρι για να πολεμήσει, μην αντέχοντας να βρίσκεται στο περιθώριο της Ιστορίας.
 |
| Μόσχω Τζαβέλα |
να πάει με τους κλέφτες.
Βάζει φωτιά στον αργαλειό
στο φιλντισένιο χτένι,
και τ΄άρματά της ζώστηκε
και πάει με τους κλέφτες.
Κανείς δεν την εγνώρισε
πως ήταν κλεφτοπούλα,
και μια γιορτή μια Κυριακή
μια (ε)πίσημη ημέρα
είχαν οι κλέφτες σύναξη
να ρίξουν το λιθάρι*
κι από την φόρα την πολλή
κι απ΄ τον πολύ θυμό της
εκόπη τ΄ αργυρό κουμπί
κι εφάνη το κορμί της
Δώδεκα χρόνους έκανε
στα κλέφτικα ντυμένη...
*λιθάρι=πέτρα
Ακούστε το τραγούδι όμορφα τραγουδισμένο από τους μαθητές 14ου Γυμνασίου Αθηνών
5. Αρκαδιανή καημένη
Κλέφτικο Πελοποννήσου
 |
| Χάιδω Σέχου |
και θάλασσα σπαρμένη.
Ποιος είδε την Αρκαδιανή
στα κλέφτικα ντυμένη
Αρκαδιανή καημένη.
Δώδεκα χρόνους έκανε
στα κλέφτικα ντυμένη
Κανείς δεν την εγνώρισε
αν ήταν κλεφτοπούλα
κρυμμένη Αρκαδιανούλα.
Και μια ημέρα Κυριακή
που ρίχναν στο σημάδι
το ρίχνουν τα κλεφτόπουλα
το παν σαράντα χνάρια*
τον ρίχνει κι η Αρκαδιανή
το πάει σαράνταπέντε....
*χνάρια=βήματα
Ακούστε το από τον ταλαντούχο νεαρό Κωνσταντίνο Τσαμαδό
6. Λαλούδι της Μονομπασιάς
Κλέφτικο καλαματιανό Πελοποννήσου
Το τραγούδι υμνεί τον πολλαπλή συμβολή της γυναίκας στον Αγώνα, θέση που έτσι κι αλλιώς της επιφυλάσσει η Ιστορία ανέκαθεν.
Την αποκαλεί "Λαλούδι" που θα πει βράχος.
 |
| Ασήμω Γκούρα |
λαλούδι=βράχος
Μονομπασιά=Μονεμβασιά
Ανάπλι=Ναύπλιο
7. Του Κίτσου η μάνα
Κλέφτικο Ρούμελης
Απ΄τα πιο σπαρακτικά κλέφτικα μοιρολόγια.
Περιγράφει τον ανείπωτο πόνο της μάνας που ενώ χάνει το γιό της στον πόλεμο, ρωτάει για τα άρματα του μήπως και ατιμάστηκε.
Ακούστε το από ερμηνευμένο υπέροχα από την "μάνα" του δημοτικού τραγουδιού Δόμνα Σαμίου.
Tον Kίτσο τόνε πιάσανε και παν να τον κρεμάσουν,
χίλιοι τον παν από μπροστά και δυο χιλιάδες πίσω
κι ολοξοπίσω πήγαινε η μαύρη του μανούλα.
Μοιρολογούσε κι έλεγε, μοιρολογά και λέει,
"Kίτσο, πού είναι τ’ άρματα, τα έρημα τσαπράζια*;"
Mάνα λωλή, μάνα τρελή, μάνα ξεμυαλισμένη
δεν κλαις τα μαύρα νιάτα μου και την παλικαριά μου,
μόν’ κλαις τα ’ρημα τ’ άρματα, τα έρημα τσαπράζια...
τσαπράζια=ασημένια φλουριά σε αλυσίδες που τα φορούσαν σταυρωτά πάνω από τα γιλέκα άντρες και γυναίκες την εποχή της Επανάστασης.
Ήταν σύμβολο λεβεντιάς, ηρωισμού αλλά και πλούτου
Επίλογος
Τώρα που ακούσαμε όλα αυτά τα ιστορικά τραγούδια ας έρθουμε στο σήμερα, να σκεφτούμε κάποια πράγματα.
Μπείτε εδώ:
Παράλληλες δραστηριότητες
α. Η Επανάσταση στην ευρωπαϊκή τέχνη
Δείτε στο επόμενο βίντεο του Τρελού Σχολείου πώς αποτύπωσαν οι Ευρωπαίοι ζωγράφοι την Επανάσταση του 1821.
β. Διαδραστικός χάρτης της Ελλάδας και παραδοσιακή μουσική
Αν θέλετε να γνωρίσετε και άλλα τραγούδια εκείνης της εποχής, μπείτε στον επόμενο σύνδεσμο από το γυμνάσιο της Ελληνικής Παιδείας.
γ. Βιβλιαράκι με τους ήρωες του 1821
Μπείτε στον επόμενο σύνδεσμο της Χρωματιστής τάξης, για να εκτυπώσετε και να φτιάξετε μόνοι σας το βιβλιαράκι με τους ήρωες του ΄21.
