Κλασική Μουσική στον απόηχο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

Η σημερινή ανάρτηση είναι ένα αφιέρωμα στο αποτύπωμα που άφησε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στην  Κλασική Μουσική του 20ου αιώνα. 

Περιλαμβάνει έργα συνθετών που είτε έζησαν από πρώτο χέρι τις θηριωδίες του Πολέμου, είτε μεταγενέστερα βίωσαν τις επιπτώσεις του στον σύγχρονο κόσμο.

Περιλαμβάνονται κυρίως έργα που εκφράζουν την λύπη, την απόγνωση και την παράνοια που δημιούργησε ο πόλεμος, την ελπίδα για ειρήνη και λιγότερο έργα στα οποία η μουσική έπαιξε ρόλο εμψυχωτικό (όπως στην περίπτωση της Συμφωνίας του Λένινγκραντ).

Ολιβιέ Μεσιάν, Κουαρτέτο για το Τέλος του Χρόνου (1940)

Ο Μεσιάν συνέθεσε αυτό το έργο κατά τη διάρκεια της κράτησής του ως αιχμάλωτος πολέμου από τους Γερμανούς Ναζί, το φθινόπωρο του 1940.

Μάλιστα, τα όργανα για τα οποία το έγραψε (βιολί, τσέλο, πιάνο και κλαρινέτο), ήταν και τα μόνα που ήταν διαθέσιμα στα κρατητήρια, ενώ το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε από φυλακισμένους για φυλακισμένους.

Πέμπτο μέρος

Πάβελ Χάας, Συμφωνία (1940-41)

Ο Χάας ήταν Τσέχος συνθέτης που δολοφονήθηκε κατά την διάρκεια του Ολοκαυτώματος στα στρατόπεδα του Άουσβιτς.

Η Συμφωνία του, που αποτελείται από τρία μέρη, παρέμεινε ημιτελής, για να ενορχηστρωθεί αργότερα από τον Ζντένεκ Ζουχάρ.

Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Συμφωνία του Λένινγκραντ (1941)

Η εμβληματική αυτή συμφωνία, σύμβολο της αντίστασης του ρωσικού λαού ενάντια στο Ναζισμό, γράφτηκε αλλά και παρουσιάστηκε κατά την διάρκεια της πολιορκίας του Λένινγκραντ, που κράτησε 900 μέρες!

Τρίτο Μέρος

Άρνολτ Σαίμπεργκ, Ωδή στον Ναπολέοντα Βοναπάρτη (1942)

Μελόδραμα πάνω σε ένα ποίημα του Μπάυρον.

Ο συνθέτης με το έργο αυτό, παραλληλίζει τις προσωπικότητες του Αδόλφου Χίτλερ και του Ναπολέοντα Βοναπάρτη και προβλέπει την εκκωφαντική πτώση του δευτέρου (παρότι το έργο γράφτηκε το 1942 που ο Χίτλερ ήταν στο απόγειό του).

Μορίς Ντουρουφλέ, Πρελούδιο και Φούγκα για το όνομα του Αλαίν (1942)

Ο συνθέτης έγραψε αυτό το έργο πάνω στις νότες που αντιστοιχούν στα γράμματα του ονόματος ενός φίλου του ανερχόμενου συνθέτη που χάθηκε πρόωρα στην αρχή του Ολοκαυτώματος.

Στο επόμενο βίντεο, το έργο ερμηνεύει η αδελφή του θύματος.

Τζον Κέητζ, Εις το όνομα του Ολοκαυτώματος, (1942)

Σύνθεση για προκατασκευασμένο πιάνο του πειραματιστή Αμερικανού συνθέτη.

Μενέλαος Παλάντιος, Προσευχή στην Ακρόπολη (1943)

Συμφωνικό έργο του γνωστού συνθέτη και μουσικολόγου, που αναφέρεται στην περίοδο της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα.

Μπόχουσλαβ Μαρτίνου, Εις μνήμην του Λίντιτσε (1943)

Σύντομο συμφωνικό ποίημα, αναφέρεται στην καταστροφή του χωριού Λίντιτσε το 1942, ως απάντηση των Ναζί για την δολοφονία  ενός ηγετικού τους στελέχους από Τσέχους αντιστασιακούς.

Μάριους Φλοθουίς, Aubade (Όμπαντ) για σόλο φλάουτο (1944)

Μουσική αφιέρωση του συνθέτη για τα γενέθλια ενός φίλου και συγκρατούμενού του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Ολλανδίας

Ιγκόρ Στραβίνσκι, Συμφωνία σε Τρία Μέρη (1945)

Σε αυτό το έργο ο συνθέτης περιγράφει την ατμόσφαιρα που επικρατεί στον κόσμο, μετά τις καταστροφές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Τρίτο Μέρος

Άρθουρ Χόνεγκερ, Τρίτη Συμφωνία: Λειτουργική (1945)

Συμφωνία σε τρία μέρη, πάνω σε κείμενα εκκλησιαστικής λειτουργίας, που ο συνθέτης συνέδεσε ευθέως με το κλίμα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και την επιθυμία του για ειρήνη.

Δεύτερο μέρος: Ντε προφούντις

Ρίχαρντ Στράους, Μεταμόρφωση (1945) 

Σπουδή για 23 σόλο έγχορδα.

Παρότι ο Γερμανός συνθέτης δεν αναφέρθηκε ποτέ στο περιεχόμενο, θεωρείται ευρέως ότι το έργο αναφέρεται στην ολοκληρωτική καταστροφή και αποκτήνωση της Γερμανίας μετά το τέλος του Πολέμου.

Άρνολτ Σαίμπεργκ, Ένας επιζών από τη Βαρσοβία

(1947)

Καντάτα για αφηγητή, ανδρική χορωδία και ορχήστρα. Κατά τη γνώμη του Μίλαν Κούντερα αποτελεί το εμβληματικότερο έργο που γράφτηκε ποτέ για το Ολοκαύτωμα.

Ο συνθέτης Άρνολτ Σαίμπεργκ, υπήρξε ο ιδρυτής της Δεύτερης Σχολής της Βιέννης και εμπνευστής της Ατονικής Μουσικής, ενώ μεσουρανούσε στην μεσοπολεμική Βιέννη, έφυγε άρον άρον στην Αμερική για να γλιτώσει τον φυλετικό ρατσισμό (ήταν εβραϊκής καταγωγής).

Μασάο Όκι, Πέμπτη Συμφωνία: Χιροσίμα (1950)

Λουίτζι Νόνο, Το τραγούδι που διακόπηκε (1956)

Η σύνθεση αυτή, γνωστή και ως Το τραγούδι που έμεινε μετέωρο, έχει τη μορφή καντάτας, που αντί για ποιήματα χρησιμοποιούνται επιστολές μελλοθάνατων κρατουμένων από όλη την Ευρώπη (και την Ελλάδα) στους αγαπημένους τους, λίγο πριν θανατωθούν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί.

Πρώτο μέρος

Κρίστοφ Πεντερέτσκι, Θρηνωδία για τα θύματα της Χιροσίμα (1960) 

Σύνθεση για ορχήστρα εγχόρδων, του Πολωνού συνθέτη.

Τα έγχορδα εδώ, εκτός από τους συμβατικούς τρόπους παιξίματος, χρησιμοποιούνται και σαν κρουστά, αυξάνοντας την αγωνία και τον δυστοπικό χαρακτήρα

του έργου.

Λουίτζι Νόνο, Θυμήσου τι σου έκαναν στο Άουσβιτς (1966)

Έργο για χορωδία, φωνή σοπράνο και ηλεκτροακουστικό υλικό.

Αποτελείται από τρία μέρη: 

1. Το τραγούδι της άφιξης στο Άουσβιτς. 

2. Το τραγούδι της Λίλυ Τόφλερ (παράνομο μέλος της Αντίστασης, φυλακισμένη και δολοφονημένη). 

3. Το τραγούδι της επιβίωσης.

Παρότι φωνητικό έργο, ο συνθέτης δεν χρησιμοποιεί κείμενο, παρά  μόνο το ηχητικό υλικό της χορωδίας και τη φωνή της σοπράνο.

Στόχος του έργου (σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του συνθέτη) είναι να μην ξεχαστούν όχι μόνο τα παρελθοντικά, άλλα και τα σύγχρονα έργα των ναζί.

Τσαρλς Ντέιβινσον, Ποτέ δεν είδα άλλη πεταλούδα (1968)

Το γκέτο και στρατόπεδο συγκέντρωσης Τερεζίν στην Τσεχοσλοβακία υπήρξε τόπος συγκέντρωσης καλλιτεχνών και διανοούμενων κρατουμένων.

Μεταξύ των άλλων και 15.000 παιδιά μέχρι 15 ετών.

Εξαιτίας των δυσμενών συνθηκών κατάφεραν να επιβιώσουν μόλις 100.

Κατά την διάρκεια της παραμονής τους άφησαν πίσω ζωγραφιές και ποιήματα που αποτύπωναν τη ζωή και τις σκέψεις τους στο γκέτο.

Τα ποιήματα αυτά μελοποιήθηκαν σε αυτόν τον συγκινητικό κύκλο τραγουδιών για παιδικές φωνές και πιάνο.

Παρακάτω, το ομώνυμο τραγούδι.

 

Χενρίκ Κορέτσκι, Συμφωνία των Θλιμμένων Τραγουδιών (1976)

Συμφωνία σε τρία μέρη.

Το δεύτερο μέρος της Συμφωνίας αναφέρεται στο σημείωμα μιας 18χρονης κοπέλας μέσα από το κελί της στην Γκεστάπο, ενώ το τρίτο σε ένα παραδοσιακό τραγούδι της Σιλεσίας, που μιλά για μια μητέρα που αναζητά τον γιο της, ο οποίος έχει σκοτωθεί στις εξεγέρσεις κατά των Γερμανών.

Δεύτερο Μέρος

Στηβ Ράιχ, Διαφορετικά Τρένα (1988) 

Σύγχρονο έργο του μινιμαλιστή συνθέτη, για κουαρτέτο εγχόρδων και ηχογραφημένη ταινία (με μάρτυρες στρατοπέδων συγκέντρωσης).

Το έργο είναι σε τρία μέρη:

Ι. Πριν τον Πόλεμο (στην Αμερική)

ΙΙ. Κατά την διάρκεια του Πολέμου (στην Ευρώπη)

ΙΙΙ. Μετά τον Πόλεμο

Ο συνθέτης, εβραϊκής καταγωγής που όμως ζούσε στην Αμερική και δεν γνώρισε τον φυλετικό ρατσισμό, με το έργο αυτό κάνει μια αντιπαράθεση πώς είναι να είσαι Εβραίος και να ταξιδεύεις στην Αμερική και αντίστοιχα στην Ευρώπη.

Τζον Άνταμς, Δόκτορ Ατόμικ (2005)

Σύγχρονη όπερα που αναφέρεται στον επιστήμονα που δημιούργησε την πρώτη ατομική βόμβα, Ρόμπερτ Οπενχάιμερ.