Κουδούνια, τσοκάνια, κυπριά, Η συναυλία των βουνών και της υπαίθρου

Όσες όμορφες μουσικές κι αν έχω ακούσει, παιδιά, δεν ξεχνάω ποτέ τον μαγικό ήχο των κουδουνιών των κοπαδιών που κατέβαιναν από τα βουνά για να ξεχειμωνιάσουν στα χειμαδιά. 

Λίγη από αυτή τη μαγεία θα ήθελα να σας μεταδώσω με τη σημερινή ανάρτηση.

Όταν ακούτε κουδούνι, σίγουρα σας έρχεται στο μυαλό το παλιό κουδούνι σε σχήμα καμπάνας, που χτυπάμε στο σχολείο για διάλειμμα όταν τυχαίνει να χαλάσει το ηλεκτρικό.

Ίσως να σας έρχεται στο μυαλό και αυτό το ιδιόφωνο μουσικό όργανο με τα πολλά στρογγυλά

κουδουνάκια, που έχουμε στην τάξη για να συνοδεύουμε τα τραγούδια μας. 

Όμως παιδιά, τα κουδούνια δεν είναι απλά αντικείμενα που βγάζουν ήχο. 

Είναι μουσικά όργανα, από μέταλλο, σφυρηλατημένα  ή χυτά σε καλούπι, φτιαγμένα και κουρδισμένα από τεχνίτες, που όσο πιο πολύ μεράκι έχουν τόσο πιο ωραίο ήχο βγάζουν. 

Έχουν σφαιρικό ή κωνικό σχήμα και μέσα κρέμεται μια ράβδος (γλωττίδα) ή άλλο ένα άδειο κουδούνι που παίζει το ρόλο της γλωττίδας (τσαχλοκούδουνο).

Πώς φτιάχνονται τα κουδούνια

Όπως είπαμε, τα κουδούνια ή φτιάχνονται από ένα φύλλο μέταλλο (λαμαρίνα) που το σφυρηλατούν και το σκαλίζουν, ή φτιάχνεται από την έγχυση υγρού μετάλλου σε καλούπι.

Δείτε πως στο επόμενο βίντεο.

Κατασκευή κουδουνιών από τον τεχνίτη Χρήστο Παπαδήμα.

Συμβολισμοί-χρήσεις των κουδουνιών

Τα κουδούνια είναι σύμβολα με πανάρχαια σημασία και τα συναντάμε μέχρι και σήμερα σε πάρα πολλούς πολιτισμούς.

Είναι λοιπόν άλλο ένα μουσικό αντικείμενο που μας ενώνει με τους άλλους ανθρώπους και μας ταξιδεύει στο μακρινό παρελθόν, στις ρίζες μας.

Παλιότερα, που οι κοινωνίες ήταν αγροτικές και κτηνοτροφικές, τα κουδούνια κατείχαν σημαντική θέση στη ζωή των ανθρώπων.

Τα φορούσαν τα ζώα και ο ήχος τους πίστευαν ότι τα προστάτευε από τις αρρώστιες και τα κακά πνεύματα.

Μια πρωτόγονη μουσικοθεραπεία!

Επίσης, ο ήχος των κουδουνιών ξυπνούσε τη γη από τη χειμερία νάρκη και έφερνε την αναγέννηση και την άνοιξη. 

Η Χελιδόνα, το αντικείμενο που κρατούν τα παιδιά για να λένε τα κάλαντα της Άνοιξης, φέρει απάνω κουδουνάκια.

Αυτούς τους συμβολισμούς συναντήσαμε στο έθιμο των κωδωνοφόρων αλλά και στην γνωριμία μας με τα διαφορετικά παραδοσιακά όργανα της Ελλάδας (ρούχα και κεφαλοστολές παραδοσιακών φορεσιών, θυμιατήρι του παπά στην εκκλησία, αντικείμενα που συνοδεύουν τα κάλαντα, καμπάνες).

Στην Ήπειρο, ανήμερα του Ευαγγελισμού την 25η Μαρτίου, γιορτάζουν τα Ιερά Ελευθέρια χτυπώντας δυνατά τα κουδούνια και ανάβοντας φωτιές, για να διώξουν τα φίδια.

Υπήρχε όμως και άλλη χρήση των κουδουνιών, πιο πρακτική.

Το κάθε ζώο είχε διαφορετικό κουδούνι, ανάλογα με το μέγεθος, το φύλο κλπ.

Επομένως, έβγαζε και διαφορετικό ήχο, όταν περπατούσε, βοσκούσε, έπαιζε με τα άλλα ζώα, ή έτρεχε κυνηγημένο από τον λύκο!

Φυσικά, ο βοσκός, που είναι ο μαέστρος της ορχήστρας του κοπαδιού, μπορούσε να διακρίνει με το αυτί του ξεχωριστά όλους τους ήχους και να αντιλαμβάνεται έτσι αν τα πράματα κυλάν αρμονικά, ή όχι.

Ένα είδος ανιχνευτή, λοιπόν, είναι τα κουδούνια, για να μην χάνει ο βοσκός τα ζωντανά!

Συναυλία κουδουνιών

Ακούστε την υπέροχη συναυλία κουδουνιών ενός κοπαδιού στη Ρούμελη.

Παρατηρήστε πως άλλα κουδούνια έχουν ψηλό και άλλα χαμηλό ήχο, ενώ άλλα ηχούν δυνατά και άλλα σιγανά.

Ακριβώς όπως συμβαίνει σε μια ορχήστρα με διαφορετικά μουσικά όργανα!

Κανονική συμφωνική ορχήστρα!

Πόση αρμονία είχαν όλοι αυτοί οι ήχοι μαζί...

Και τώρα, τι θα λέγατε για ένα κουαρτέτο;

Κουαρτέτο, θα πει τέσσερα μουσικά όργανα που παίζουν μαζί.

Ακριβώς όσες και οι κατσικούλες που τρέχουν ανέμελα κουδουνίζοντας τα κυπριά τους στις ορεινές πλαγιές του Λιβαδίου Ολύμπου, στο επόμενο βίντεο.

Όπως βλέπετε, τα σκυλιά του κοπαδιού δεν μείναν ασυγκίνητα και συμμετείχαν κι αυτά στη συναυλία, δείχνοντάς μας τις φωνητικές τους ικανότητες!

Τα κουδούνια στη μουσική του Ιάνη Ξενάκη

Την αξία του ήχου των κουδουνιών ως μουσικά όργανα, ανέδειξε ο κορυφαίος Έλληνας διεθνής συνθέτης πρωτοποριακής μουσικής Ιάνης Ξενάκης, χρησιμοποιώντας τα συχνά στα έργα του.

Ο Ξενάκης, ανάμεσα στις άλλες πρωτότυπες μεθόδους σύνθεσης, δημιούργησε και τα πολύτοπα, καλλιτεχνικά έργα που συνδυάζουν τη μουσική, την κίνηση, το φως και τον χώρο.

Δηλαδή, για να μπορεί κανείς να αντιληφθεί τα έργα αυτά, δεν φτάνει μόνο να τα ακούει, όπως συμβαίνει με τις περισσότερες μουσικές συνθέσεις.

Θα πρέπει και να τα παρακολουθεί στον αντίστοιχο χώρο, κάτω από συγκεκριμένο φωτισμό κλπ.

Για αυτό τα πολύτοπα είναι δύσκολο να αποτυπωθούν σε ηχογράφηση ή κινηματογράφηση και ακόμα πιο δύσκολο να ξαναπαρουσιαστούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο.

Στο πολύτοπο Μυκήνες Άλφα, που παρουσιάστηκε ζωντανά στον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών το 1978, εμφανίζεται αληθινό κοπάδι να κατεβαίνει την πλαγιά την ώρα της παράστασης, ως μέρος αυτής.

Ο ήχος των κουδουνιών και ο φωτισμός των ζωντανών με λέιζερ μέσα στο σκοτάδι, δημιουργούσε μια συγκλονιστική εμπειρία των αισθήσεων, όπως μας έχουν μεταφέρει τυχεροί άνθρωποι που παρακολούθησαν την παράσταση, μια που δεν σώζεται σε αρχείο.

Στο παρακάτω βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε την κινηματογραφική εκδοχή που προσπαθεί να αναπαραστήσει το πολύτοπο Μυκήνες Άλφα και περιλαμβάνει και άλλα έργα του Ξενάκη.

Μπορείτε να ακούσετε τους ήχους των κουδουνιών;

Αν όλα όσα είπαμε σήμερα σας κίνησαν την περιέργεια, δείτε το επόμενο αφιέρωμα της ΕΡΤ 3 στο πανευρωπαϊκό φεστιβάλ Θεσσαλονίκης Οι δρόμοι του κουδουνιού, που αναζητά τις κοινές ρίζες στην χρήση των κουδουνιών μέσα στο χρόνο, στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες.

Αξίζει πραγματικά να αφιερώσετε χρόνο για να το δείτε.

 

Ο Καραγκιόζης κωδωνοφόρος

Δείτε μια ωραία παράσταση που φτιάχτηκε για το φεστιβάλ Οι δρόμοι του κουδουνιού, από το Θέατρο Σκιών Χρήστου Στανίση.

Ολοένα και περισσότεροι μουσικοί, αλλά και άνθρωποι που αναπολούν ήχους των παιδικών χρόνων που τείνουν να εξαφανιστούν, απευθύνονται σε κατασκευαστές κουδουνιών για να δημιουργήσουν τη δική τους συλλογή.

Ακούστε στο επόμενο βίντεο, μια κουρδισμένη σειρά από δυόμιση οκτάβες κουδουνιών (συλλογή Δημήτρη Παλάντζα)

Ελπίζω να απολαύσατε τη συναυλία των βουνών και της υπαίθρου, παιδιά.

Χειροκροτήστε τον μαέστρο!